…βράχος κι αυτός, μα βράχος που πέρασε από πάνω του το πνεύμα. Έτσι πελεκημένες και τοποθετημένες οι κολόνες του ναού, εκφράζουν την ουσία όλης ετούτης της βουνίσιας αυστηρότητας κι ερημιάς. Θαρρείς πως είναι η κεφαλή του τοπίου, η ιερή γυροτραφισμένη περιοχή, όπου μέσα προφυλαγμένος αγρυπνάει ο νους του….
Νίκος Καζαντζάκης
Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα, που βρίσκεται στις Βάσσες της Φυγαλείας, είναι αφιερωμένος στον Θεό Απόλλωνα, που έχει ονομαστεί Επικούριος (δηλαδή βοηθός). Οι κάτοικοι της περιοχής ζήτησαν τη βοήθεια του Θεού για να αντιμετωπίσουν το λοιμό στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου και γι’αυτό του αφιέρωσαν τον Ναό. Σήμερα τον αποκαλούν και «Παρθενώνα της Πελοποννήσου» επειδή σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, τον δημιούργησε ο Ικτίνος, όπως και τον Παρθενώνα στην Αθήνα. Ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα έχει πολλές καινοτομίες, όπως ο συνδυασμός τριών διαφορετικών ρυθμών και ο προσανατολισμός του….
Ιστορία & Αρχιτεκτονική
Ο περιηγητής Παυσανίας, που έφτασε τον 2ο αιώνα μ.Χ. στις Βάσσες κι έμεινε έκθαμβος μπροστά στο μεγαλείο του οικοδομήματος, αναφέρει ως αρχιτέκτονά του τον Ικτίνο.
Ο ναός κτίστηκε γύρω στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. και συνδυάζει το αρχαϊκό ύφος και το δωρικό ρυθμό με ορισμένα καινοτόμα αρχιτεκτονικά στοιχεία.
Ο ναός είναι ο μοναδικός που συνδυάζει στοιχεία των τριών αρχιτεκτονικών ρυθμών της αρχαιότητας. Είναι δωρικός, περίπτερος, δίστυλος εν παραστάσι, με πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόδομο. Έχει 6 κίονες στις στενές και 15 στις μακρές πλευρές, αντί της καθιερωμένης για την εποχή αναλογίας 6 x 13. Έτσι, η μορφή του είναι περισσότερο επιμήκης, όπως στους αρχαϊκούς ναούς. Στο εσωτερικό του σηκού, κατά μήκος των μακρών πλευρών υπάρχουν από πέντε ιωνικοί ημικίονες, που αποτελούν απόληξη κάθετων στον τοίχο τοιχαρίων, τα οποία διαμορφώνουν κόγχες. Το τελευταίο ζεύγος των ημικιόνων τέμνουν διαγώνια τον τοίχο του σηκού και όχι κάθετα όπως οι υπόλοιποι. Ανάμεσα σε αυτούς υπήρχε ένας κίονας, που έφερε το αρχαιότερο γνωστό ως σήμερα στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική κορινθιακό κιονόκρανο, το οποίο γνωρίζουμε από τα σχέδια των πρώτων περιηγητών (θραύσματά του φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).
Στο εσωτερικό του ναού οι γλυπτικές συνθέσεις και ο αρχιτεκτονικός διάκοσμος είναι απαράμιλλης τέχνης και κάλλους.
Οι έξι μετόπες του πρόναου απεικόνιζαν την επιστροφή του Απόλλωνα στον Όλυμπο από τις Υπερβόρειες χώρες, και του οπισθόδομου την αρπαγή των θυγατέρων του Μεσσήνιου βασιλιά Λεύκιππου από τους Διόσκουρους. Το βασικότερο διακοσμητικό στοιχείο του ναού ήταν η μαρμάρινη ιωνική ζωφόρος, που υπήρχε πάνω από τους ιωνικούς ημικίονες μέσα στο σηκό. Είχε συνολικό μήκος 31 μ. και αποτελείτο από 23 μαρμάρινες πλάκες. Στις 12 απεικονίζεται η Αμαζονομαχία και στις υπόλοιπες 11 η Κενταυρομαχία. Κατά την ανασκαφή του 1812 οι πλάκες βρέθηκαν σκεπασμένες με αρχιτεκτονικά μέλη στο σηκό και το 1815 μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο, όπου και εκτίθενται σήμερα. Γλύπτης της ζωφόρου ίσως ήταν ο Παιώνιος, που φιλοτέχνησε στην Ολυμπία το περίφημο άγαλμα της Νίκης
Ο κεντρικός κίονας, που δεσπόζει στον ναό, είναι κορινθιακού ρυθμού και το κιονόκρανο του αποτελεί το αρχαιότερο σωζόμενο δείγμα αυτού του τύπου.
Εικάζεται πως η κεντρική στήλη του ναού αντανακλά την πρώτη ακτίνα του θερινού ηλιοστασίου, αντιπροσωπεύοντας το αιώνιο απολλώνιο φως.
Εξίσου εντυπωσιακός είναι και ο προσανατολισμός του οικοδομήματος. Βλέπει από το Βορρά στο Νότο και όχι από την Ανατολή στη Δύση, όπως απαντάται στη μεγάλη πλειοψηφία των αρχαίων ναών…
Ο ναός αφιερωμένος στον Επικούριο Απόλλωνα συνδέεται με εντυπωσιακούς μύθους. Ένας από αυτούς λέει ότι τα θεμέλια είναι κατασκευασμένα κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ο ναός να περιστρέφεται και να ακολουθεί τον αστέρα Σείριο (κατά την αρχαιότητα Απόλλωνα). Λένε ότι περιστρέφεται γύρω από τον άξονα του κατά 50,2 δευτερόλεπτα της μοίρας, όση είναι και η ετήσια μετάπτωση των ισημεριών με στόχο να βλέπει συνεχώς το ίδιο αστρικό σημείο. Για να πετύχουν την ολίσθηση του ναού τοποθέτησαν πάνω στην πλάκα και ένα στρώμα αργίλου και βότσαλα θαλάσσης και πάνω σε αυτά τα στρώματα τοποθετήθηκαν τα θεμέλια του ναού. Ο δεύτερος ναός στην κορυφή του βουνού Κωτύλιο, στην ίδια θεωρία έπαιζε τον ρόλο του δείκτη. Δηλαδή αν κάποιος στεκόταν στην είσοδο του μεγάλου ναού σε πλήρη στοίχιση με τον μικρό ναό της κορυφής, τότε έβλεπε το σημείο 0 του βορρά.
Η ερείπωση του ναού άρχισε από τα ρωμαϊκά χρόνια, πρώτα από τους ανθρώπους και ύστερα από τους σεισμούς.
Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές ξεκίνησαν το 1812 από ομάδα διαπρεπών Ευρωπαίων αρχαιολόγων και συνεχίστηκαν το 1902 από την Αρχαιολογική Εταιρία Αθηνών. Τμήμα της ζωφόρου του ναού με σκηνές αμαζονομαχίας και κενταυρομαχίας αποσπάστηκε το 1814 και εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο.
Πληροφορίες
Τηλέφωνο: +30 26260 22275
Ωράριο Λειτουργίας
Έως 31 Δεκεμβρίου 2020:
Δευτέρα – Κυριακή: 08.00 – 16.00
Από 2 Ιανουαρίου 2021:
Δευτέρα – Κυριακή: 08.00 – 15.00
Για λόγους ασφαλείας ο ναός Επικούριου Απόλλωνα θα παραμείνει κλειστός για το κοινό όταν εκδίδεται πρόβλεψη επικράτησης ακραίων καιρικών φαινομένων στην περιοχή (ένταση ανέμου άνω των 6 Μποφώρ και ριπές ανέμου που φθάνουν τα 70χλμ/ώρα.) Παρακαλούμε όπως επικοινωνείτε με το εκδοτήριο εισιτηρίων του χώρου για επιβεβαίωση της λειτουργίας του.
